Voedingsmicroben: onze immuniteit voeden in plaats van ze te provoceren

Een opvallend feit komt naar voren uit Amerikaanse nationale database van consumptiegegevens (NHANES): mensen die regelmatig voedingsmiddelen eten die rijk zijn aan levende microben krijgen dagelijks tussen de 10⁸ en 10¹² micro-organismen binnen (vergeleken met een gemiddelde van ongeveer 10⁶ in de Verenigde Staten). Deze blootstelling is verre van marginaal en wordt in verband gebracht met meetbare effecten op de gezondheid: lagere bloeddruk, verbeterd lipidenprofiel en minder ontstekingsmerkers bij de mensen met de hoogste inname.

Ons immuunsysteem houdt de microbiële wereld goed in de gaten. Maar het is niet alleen de blootstelling aan ziekteverwekkers waar het van leert: er is ook het dagelijkse contact met onschadelijke microorganismen waarmee ons lichaam samen is geëvolueerd, en die vaak afkomstig zijn van ons voedsel. Deze voedselmicroben, aanwezig in bepaalde gefermenteerde voedingsmiddelen of onder de vorm van ingenomen probiotica, vormen een concrete hefboom om de immuuntolerantie te versterken, heel belangrijk in een leefomgeving waar deze diversiteit dreigt te verdwijnen.

Dieetmicroben zijn levende micro-organismen die we al dan niet (afhankelijk van de cultuur) regelmatig binnenkrijgen via:

 

• Traditioneel gefermenteerd voedsel (kaas, yoghurt, salami, zuurkool, kefir, , kimchi, ongepasteuriseerde miso, enz.)
• Producten verrijkt met probiotica (zoals gefermenteerde melk met LcS),
• Verse, onbehandelde (maar gewassen) groenten (die van nature nog microbiële gemeenschappen herbergen).

 

In tegenstelling tot de endogene bacteriën in onze microbiota zijn deze tijdelijk, maar hun passage door de darmen veroorzaakt weldegelijk heilzame interacties, vaak metabolisch, maar ook met ons immuunsysteem. Slechts enkele kunnen probiotica worden genoemd, op voorwaarde dat ze levend zijn, in voldoende doses worden ingenomen en een wetenschappelijk gedocumenteerd gezondheidseffect hebben (definitie WHO/FAO, ISAPP).

Als we het hebben over “dieetmicroben”, hebben we het over levende micro-organismen, inclusief probiotische bacteriën en niet-probiotische micro-organismen (volgens de definitie van de WHO/FAO, ISAPP), die worden ingenomen via voedsel; dus geen geneesmiddelen of preparaten van fecale massa’s voor transplantatie, noch topische of vaginale probiotica.

Welke link heeft het menselijk lichaam met voedselmicroben? Een mens is in feite een holobiont, een superorganisme dat bestaat uit zowel menselijke cellen als microbiële gemeenschappen. Het microbioom speelt een fundamentele rol in het metabolisme en de fysiologie (spijsvertering, synthese van vitaminen of hormonen, etc.), naast de immuniteit.

De microbiota in de voeding maakt het mogelijk om gunstige microbiële signalen toe te voegen aan – soms zelfs te (her)introduceren in – de inheemse microbiota, om op die manier de dialoog met gastheer, die de kern vormt van ons immuniteitsevenwicht, in stand te houden. Maar, dit subtiele evenwicht is kwetsbaar.

Het gebrek aan diverse uitdagingen voor het immuunsysteem (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9540269/), later de ‘old friends’-theorie genoemd (Rook et al., 2013) wordt  mede ondersteund door de observatie dat er sinds 1950 een opvallende omgekeerde correlatie bestaat tussen de afname van infectieziekten en de explosie van immuunziekten (allergieën, auto-immuunziekten) (J.F. Bach, 2002 : The Effect of Infections on Susceptibility to Autoimmune and Allergic Diseases | New England Journal of Medicine).

Onze ‘old friends’ microben (uit de omgeving en via de voeding) stimuleren tolerantie, met name via de activering van regulerende T-cellen en de productie van IL-10. In de huidige geïndustrialiseerde westerse samenlevingen is deze stimulans onvoldoende. Voedingsmicroben maken het mogelijk om deze verloren diversiteit opnieuw te introduceren in het moderne dieet, zonder infectierisico.

 

 

 

Gefermenteerd voedsel (zoals zuurkool of kaas):

• Zorgen voor een spontane diversiteit aan micro-organismen,
• Zijn niet gestandaardiseerd,
• Bevatten niet altijd levensvatbare micro-organismen bij inname,
• Bieden voedingsvoordelen die verband houden met de fermentatie zelf

 

Probiotica:

• Zijn specifieke, levende, gedocumenteerde stammen,
• Werden onderzocht voor: cytokinemodulatie, IgA-stimulatie, NK-activatie, enz.
• Bieden een reproduceerbaar effect bij een gecontroleerde dosis.

Gefermenteerde producten: nuttig voor het verrijken van de microbiële diversiteit. Probiotica: relevant om in te werken op een specifiek (immuun) doelwit.

 

Gefermenteerde melk: meer dan alleen een middel

Een andere vraag is in welke vorm deze voedselmicroben moeten worden geconsumeerd. Hier komt het belang van de voedingsmatrix om de hoek kijken, vooral de melkmatrix.

 

Gefermenteerde melk is meer dan een neutrale drager: het buffert de zuurgraad in de maag, waardoor de stammen beter overleven, het bevordert hun hechting aan het darmepitheel en het levert substraten, van voor of tijdens de fermentatie ontstaan, die het effect van het probioticum kunnen versterken (bijv. synergie met galacto-oligosacchariden).

 

 

 

Denk aan voedselmicroben bij patiënten:

 

• met een monotoon of ultra-bewerkt dieet,
• in combinatie met antibiotica die ook bepaalde “goede bacteriën” verwijderen
• in de herstelperiode na antibiotica,
• blootgesteld aan chronische stress of verzwakte immuniteit (leeftijd, intensief sporten, terugkerende infecties)

Dagelijkse referentiepunten voor uw patiënten:

 

Dagelijks doel	Minstens 108 à 109 levende micro-organismen (gelijk aan een gefermenteerd melkproduct)
Optimale frequentie	dagelijkse consumptie is beter dan incidentele consumptie

 

Geef de voorkeur aan traditionele levende fermenten: zelfgemaakte kefir, ongepasteuriseerde miso, rauwe zuurkool, tempeh, yoghurt met levende fermenten.

Geef de voorkeur aan probiotica in beschermende matrices: geef de voorkeur aan gefermenteerde melkvormen.

Lees labels zorgvuldig: zoek naar een duidelijk geïdentificeerde stam, een duidelijke dosis (in CFU) en, idealiter, een verwijzing naar bewezen klinische effecten, eventueel op de (professionele) website van de producent.

 

 

 

 

Het immuunsysteem moet in contact komen met een verscheidenheid aan niet-pathogene microben om tolerant te worden en te blijven. In deze context spelen voedselmicroben een essentiële rol: ze reactiveren vergeten gunstige signalen, zonder infectieus effect, en ondersteunen een subtiel maar blijvend immuniteitsevenwicht.

Als professional in de gezondheidszorg kun je ze concreet opnemen in je aanbevelingen, gericht op zowel microbiële diversiteit (gefermenteerde producten) als gedocumenteerde functionaliteit (probiotica).

1. Rook GA, Lowry CA, Raison CL. Microbial ‘Old Friends’, immunoregulation and stress resilience. Evol Med Public Health. 2013 Jan;2013(1):46-64. doi: 10.1093/emph/eot004. Epub 2013 Apr 9. PMID: 24481186; PMCID: PMC3868387.
2. Wang L et al. Rising incidence of IBD in newly industrialized countries. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2022.
3. Swarbrick ET et al. Diabetes autoantibodies and early childhood infections. BMJ. 2001.
4. Tuomilehto J et al. Hygiene and childhood diabetes. Diabetes Care. 1999.
5. Marco ML et al. The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus on fermented foods. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2021.
6. Dimidi E et al. Fermented foods: definitions and characteristics, impact on gut microbiota and effects on gastrointestinal health. Nutrients. 2019;11(8):1806.
7. Mota de Carvalho N et al. Health-Promoting Properties of Fermented Foods. Fermentation. 2018;4(4):94.
8. Hill C et al. Expert consensus on probiotics 2023. Nat Rev Gastroenterol Hepatol.
9. Kostic AD et al. The microbiome in inflammatory bowel disease: current status and the future ahead. Genes Dev. 2013;27:701–718.
10. Cani PD. Human–microbe interactions: Hologenome theory and beyond. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2017.
11. Wastyk HC et al. Gut-microbiota-targeted diets modulate human immune status. Cell. 2021.
12. USDA (U.S. Department of Agriculture) Meal plan and microbiota-friendly dietary guidelines.
13. Trends in Microbiology. The influence of food matrices on probiotic viability. 2015.
14. Han L, Wang Q. Association of Dietary Live Microbe Intake with Cardiovascular Disease in US Adults: A Cross-Sectional Study of NHANES 2007-2018. Nutrients. 2022 Nov 20;14(22):4908. doi: 10.3390/nu14224908. PMID: 36432594; PMCID: PMC9698609.